Trong cuốn tiểu thuyết sống động “Lời chẩn đoán cuối cùng – The Final Diagnosis” của Arthur Hailey, không hiểu vì sao tôi cứ nhớ mãi nhân vật mang tên “Mr. Bones” (ông già xương xẩu). Là một bác sĩ chỉnh hình, chuyên về xương khớp trẻ em, tính nóng như lửa, Mr. Bones là hung thần của các nhân viên phòng mổ. Ông la hét, quát tháo, thậm chí ném cả dụng cụ mổ không vừa ý vào người đối diện. Bù lại, ông tận tuỵ, giỏi nghề và cực kỳ yêu trẻ. Đám tang của ông, gần như đầy đủ mặt cư dân nơi tỉnh lỵ ông hành nghề suốt cả cuộc đời.
Nhân vật Mr. Bones của Arthur Hailey có lẽ là một khắc hoạ rất trung thực về một người thầy thuốc với đầy đủ hỷ nộ ái ố, như trăm ngàn người khác. Những người thầy thuốc theo kiểu này, hoàn toàn không giống với những kiểu mẫu thẳng thớm, tinh tươm, đạo mạo. Và tôi đoan chắc, những người thầy thuốc đó, sẽ từ chối mọi lễ lạc cờ đèn kèn trống trong ngày Thầy thuốc, để tiếp tục càu nhàu, hì hục trong một phòng mổ nào đó với bệnh nhân của mình.
Con người chuyên môn thì bao giờ cũng có khuynh hướng xa lánh những tiệc tùng lễ lạc, chỉ để tìm vui trong công việc của mình. Tôi tin là thế khi nghĩ đến nhân vật Mr. Bones trong ngày thầy thuốc Việt nam hôm nay.
Sẽ có người kêu lên: “Cái món Ngày Thầy thuốc thì chỉ xứ mình mới có thôi mà, so với Mỹ làm gì?” Không phải thế, nước Mỹ thực dụng là vậy cũng có ngày Thầy thuốc quốc gia (National Doctor Day) của mình: ngày 30.10.1990, tổng thống Bush đã ký sắc lệnh 101-473 để chọn ngày 30.3.1991 làm ngày Thầy thuốc quốc gia. Ngày đặc biệt này được chọn vì nó là ngày đầu tiên trong lịch sử nhân loại, một thầy thuốc ở Georgia, Crawford W. Long, đã tiến hành chụp thuốc tê bằng ether cho một bệnh nhân mổ cắt một khối u ở cổ. Và đó cũng là ngày đầu tiên trong lịch sử y học, nhân loại đã chứng kiến một cuộc phẫu thuật thực sự không hề đau đớn.
Đó quả là một ngày ý nghĩa. Và nhiệm vụ của đương kim tổng thống thời đó chỉ là thiết đặt bằng luật pháp cho ngày Thầy thuốc của quốc gia mình. Ông Bush, với tư cách lãnh tụ hay chính trị gia, hoàn toàn không mang lại một ý nghĩa gì (dù nhỏ nhất) cho ngày Thầy thuốc quốc gia của Mỹ. Ông ấy là chính khách chuyên nghiệp, và những người thầy thuốc cũng chuyên nghiệp. Nên hoàn toàn không có chuyện một người chuyên nghiệp, lại viết thư khuyên nhủ những người chuyên nghiệp khác trong lĩnh vực chuyên môn của họ. Lấy ngày ra đời của lá thư ấy để kỷ niệm rình rang, lại càng không có!
Lý do ra đời của ngày Thầy thuốc Việt Nam, ngay từ đầu đã bị chính trị hoá một cách thô thiển. Không như Iran, Ấn độ, người ta chọn ngày sinh của một thầy thuốc tận tuỵ, giỏi giang, hay ngày khai giảng của một trường đại học Y hiện đại (Thổ Nhĩ Kỳ) để làm ngày Thầy thuốc quốc gia của họ.
Không lẽ, ngày sinh của Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác, bậc đại sư nhân từ, tao nhã, uyên bác, khí khái… dường ấy, không xứng đáng là ngày để các thầy thuốc Việt Nam trông vào đó để cúi đầu ngưỡng mộ và tự răn mình?
Hiểu như thế, nên chớ ngạc nhiên nếu có những người thầy thuốc Việt Nam (trong đó có tôi), hoàn toàn dửng dưng với ngày 27.2. Nào cờ, nào biểu ngữ, nào mít tinh…với rất nhiều cái ngáp dài ngáp ngắn để nghe đủ loại huấn thị từ các cấp lãnh đạo. Các cụm từ “y đức”, “lương y như từ mẫu” được tuôn ra như mưa rào mà không ai mảy may quan tâm đến ý nghĩa của chúng. Một ngày “rân rác” trong năm, không đủ để người bác sĩ quên đi nhiều thực tế rất đáng buồn trong cuộc sống nghề nghiệp của mình.
Đó là chưa kể, không hiểu do đâu, xã hội dần hình thành một quan điểm hơi bị kỳ cục: Phàm là thầy thuốc Việt Nam, người ấy phải nghèo, phải thanh bạch, và phải …rất giỏi giang (?). Giàu có, sung túc với chính tay nghề chính đáng của mình là điều tổn đức (?). Không phải tự nhiên mà tất cả các báo khi ca ngợi tay nghề của một bác sĩ “ngoại nhập” nào đó, đều phớt lờ thu nhập rất cao và cuộc sống ở mức thượng lưu của họ.
Tuy nhiên, người bệnh Việt Nam đã phi chính trị hoá ý nghĩa chính trị của ngày Thầy thuốc Việt nam theo một cách cực kỳ dễ thương. Như người Mỹ, họ đã biến ngày này thành một cơ hội để nhớ đến người thầy thuốc của mình theo một cách rất riêng. Như đã nói, mặc dù chẳng ưa gì thói hào nhoáng lễ lạt, những món quà, tấm thiệp của bao người bệnh từ khắp các vùng miền của đất nước, đã luôn làm tôi cảm động đến tận đáy lòng. Đó là chưa kể vô số tin nhắn, email chúc mừng mà riêng việc trả lời chúng cũng là một công việc khó khăn, nếu không muốn biến chúng thành điều sáo rỗng. Tần ngần nhìn đống quà đủ loại ấy để thấy mình còn diễm phúc khi chọn một nghề cực nhọc. Những món quà ấy, trừ bánh trái, đều được cất giữ cẩn thận. Để một ngày tôi sẽ mang theo chúng, trong ngày về với các bệnh nhân đã khuất núi của mình.
Làm một thầy thuốc được yêu mến thì quí giá, an ủi hơn rất nhiều so với những học vị hào nhoáng nhưng vô cùng hư ảo. Hiểu vậy mà cũng để răn mình: làm thầy thuốc thì như một đứa con cưng. Ngoan thì được yêu chiều rất mực. Nhưng một chút hư hỏng thì sẽ phụ lòng kỳ vọng của rất nhiều người. Vì bởi được thương nên mới bị trách mắng nặng lời, như công luận đã ném đá tơi tả một vài trường hợp.
Rõ ràng, xã hội nào cũng có cần có một ngày để tôn vinh các giá trị nhân đạo và sự thấu cảm của nghề y. Các gía trị đó, chắc chắn không phải là giá trị độc tôn của người thầy thuốc, mà thuộc về chủ thể trung tâm và mục tiêu cao cả nhất của mọi nền y học: người bệnh. Một ngày bệnh nhân Việt nam, để cả xã hội cùng cúi xuống trên những người đang bệnh tật, đau khổ. Một ngày để tất cả những người còn khoẻ mạnh cùng cảm tạ ơn trên và thương xót, chia sẻ với những đồng loại kém may mắn hơn mình. Và một ngày để các thầy thuốc từ già đến trẻ, cùng nhìn nhận lại về giá trị trung tâm của y học là chính từ người bệnh.
Ngày đó, há chẳng hay ho hơn rất nhiều so với ngày Thầy thuốc hiện tại hay sao?
Và ít nhất phải có một ngày trong năm, như ngày lễ Tro của người Công giáo, để nhắc nhở mọi người về thân phận tro bụi, lại sẽ trở về với bụi tro!
Ngày nào tốt hơn ngày đó, nếu không phải là ngày bệnh nhân?