Hơn mười năm trước, đến Huế vào dịp Festival đầu tiên, tôi đã có dịp lê la vỉa hè với P., một tay đạo diễn khét tiếng người Pháp, người lo phần âm thanh cho buổi công diễn của Michel Jarre tại Bắc Kinh.
Rít một hơi Gitane thật sâu, P. chỉ tay vào một o nữ sinh Huế đang thong thả đạp xe trên đường Lê Lợi, vò đầu bứt tai: “Chúng tao thì như ngồi trên đống lửa. Mà sao dân xứ mày nó cứ tà tà đủng đỉnh như là việc của ai đấy!”
Xin cáo lỗi vì sự nóng nảy của P. Nhưng nó đáng cho ta ngẫm nghĩ, nó cho ta thấy một điều: Festival năm ấy, đã không được người dân coi là việc của họ.
Một ngày sau, đoàn nghệ thuật nhào lộn của P. biểu diễn ở trước sân điện Thái Hòa. Trời mưa lâm râm, sân khấu trơn trợt, ban Tổ chức phát loa bằng ba bốn thứ tiếng (có tiếng Việt, dĩ nhiên) van lạy bà con mình đừng chụp ảnh có flash. Kẻo các diễn viên nhào lộn phân tâm, trợt tay là chết như bỡn. Mặc kệ, một o nói giọng Huế rặt bên cạnh tôi, vừa bấm máy xoẹt flash tanh tách, vừa huých thật khỏe để len lên trước. Nhìn quanh, có khá nhiều cô cậu như thế (?)
Việc gì đến phải đến! Buổi diễn phải ngưng. Không khó để hình dung bộ mặt cau có như khỉ đột ăn ớt của P. đêm ấy, khi chạm trán hắn ở khách sạn.
Festival năm ấy, dưới mắt tôi là một thất bại mỹ mãn. Vì không có bóng dáng người dân Huế. Họ đứng ngoài cuộc chơi tốn kém này!
…
Có chút công chuyện, tôi ra Huế vào dịp Festival lần thứ 6, không chút háo hức nôn nao. Bác xích lô trước khách sạn đón tôi bằng lời mời đon đả: “Đi dạo phố cổ, thăm Đại Nội một vòng chú hè?”. Hoan hô, đã biến mất từ hồi nào, lời rủ rê “đi vui vẻ em út không chú?” mà tôi vẫn thường nghe mỗi khi đến Huế? Festival có khác!
Vậy là có quyền hy vọng, người Huế đã thay đổi. Hay nói đúng hơn, Festival Huế đã thay đổi, đã là một phần trong cuộc sống vốn rất trầm lặng của người dân nơi đây.
Nhưng Festival Huế chắc không thuộc về khách sạn Hương giang 4 sao của Huế. Trời đất, 4 sao cái chi mà mới 8 giờ sáng, buffet điểm tâm đã hết sạch. Chỉ tay vào nồi bún bò Huế, hỏi mấy lần mới được trả lời: “Xí nữa mới có bún anh ơi!”. OK, “xí nữa” là hơn 30 phút sau, bún mới về, mặc dù nồi nước vẫn sôi mà hành ớt thì đã hết sạch tự bao giờ (?).
Trời đất, 4 sao cái chi mà thảm trải phòng mốc meo, đầy bụi bẩn. Dưới chân các cầu thang bộ là drap và đồ vải bẩn chất đống chờ giặt (?)
Thôi kệ, đây là Huế. Chậm lụt một chút thì mới là Huế. Nhủ lòng vậy trước khi rông xe về cầu ngói Thanh Toàn, coi có gì hay ho không? Hẳn tốt hơn nhiều so với chèo queo nằm ngửi mùi thảm mốc ở khách sạn.
Chợ quê Thanh Toàn đông như chợ hoa Nguyễn Huệ Sài Gòn, chen chân không lọt. Định quay về nhưng cũng ráng chặc lưỡi len lỏi vào ngó nghiêng một cái. Không tệ, nếu không nói là rất dễ thương. Người dân đổ ra chợ, buôn bán, sinh hoạt như chính cuộc sống thường nhật của họ. Bài chòi, bịt mắt đập niêu, nặn tò he bằng bột, bày hàng bán đậu hũ, trầu cau… Họ vui một cách giản dị, như chính cuộc sống ắt không có nhiều niềm vui lắm của mình. Nhìn con tò he bằng bột mà chảy nước mắt, chỉ phút chốc thấy tuổi thơ nghèo khó hiện về.
Ra lấy xe, “xin anh 2 ngàn!”. Chà, không tăng giá là hay quá rồi. Lại được dắt xe giùm, kèm thêm tiếng cảm ơn. Hoan hô dân Thanh Toàn, chơi thế là lịch, là đẹp! Festival có khác.
Sau hôm ấy, thẻ nhớ của tôi có thêm vài trăm tấm hình chợ quê. Ngồi ngắm nghía, cũng thấy bớt giận mà thương Huế hơn một chút. Nghèo quá, cay cực quá nên đôi khi làm ẩu, thôi chấp trách chi cho mệt!
Đã bảo không giận, vậy mà mấy hôm sau đọc báo, lại nhớ đến câu chưởi của P năm nọ mà tím cả ruột gan. Mèn ơi, dân Huế cổ vũ đua ghe bằng cách ném đá vào đội đối phương. Kết thúc cuộc đua, hai đội loạn đả bằng bơi chèo với kết quả là một chú Huế nhà ta gãy tay (?)
Lại đọc thêm tin dân Huế xé diều trang trí cầu Trường Tiền để che mưa. Lại nghe các triển lãm nghệ thuật đường phố bị dẫm đạp, chôm chĩa. Chán!
…
Những ngừơi dân quê hôm đó đã tham gia Festival Huế lần thứ 6, theo một cách thức hỗn mang và bán khai như thế. Người Huế chưa “dọn mình” cho tử tế để thiết kế và tham gia một sự kiện quốc tế như Festival. Hay nói theo kiểu các quan chức, “Festival lần thứ 6 là một cuộc diễn tập để hội nhập văn hóa” (sic). Sáu lần rồi mà vẫn còn là “diễn tập” sao?
Đừng đổ tại dân trí. Vì Hội An, nơi mà số người tốt nghiệp Đại học chắc chắn không nhiều như Huế, đã tổ chức nhiều lễ hội theo những phương cách rất đẹp và đáng yêu. Ai cũng phải khen ngợi, cả tôi nữa!
Đừng đổ tại ban Tổ chức. Hãy công bằng, vì với một lượng người đông đảo như thế, không có lực lượng công an bảo vệ nào có thể giám sát nổi. Không lẽ, dân Huế muốn coi triển lãm nghệ thuật trong vòng vây dày đặc công an, như dân Hà Nội đã từng với lễ hội hoa?
Đừng đổ cho dân nhập cư, vốn không nhiều nhặn gì ở Huế! Lối đổ thừa này là sự kỳ thị vùng miền ấu trĩ và hằn học nhất mà tôi được biết.
Chẳng trách, nhiều thân hữu gốc Huế, hay là người yêu Huế đã chép miệng mà rằng: “Xứ này có âm khí ám, nên không khá được!”.
Chắc là họ đúng! Vì tôi biết rất nhiều người Huế giỏi giang, thông tuệ đã làm rạng danh cho quê hương mình. Nhưng từ một khoảng cách xa, rất xa khỏi nơi chôn nhau cắt rốn. Tại sao lại thế?
Rằng, vẫn đâu đó còn rất nhiều điểm sáng của Festival Huế mà tôi, kẻ dừng chân ở Huế 2 ngày chưa thấy hết. Nhưng với những điều trông thấy ngậm ngùi như vậy, chắc còn lâu lắm ngày hội này mới trở thành một đại tiệc văn hóa vừa ngon, lại vừa lành.
Rằng, “giận thì giận mà thương thì thương”! Nhưng biết chừng mô, phần thương sẽ nhiều hơn phần giận?
Tháng 6. 2010
Viết bởi một người nặng lòng với Huế
DNSG cuối tuần, 6/2010
Mời đọc thêm: Các giá trị Huế nay ở đâu?